Geschiedenis van capoeira

Oorsprong en geschiedenis van Capoeira

De oorsprong van Capoeira als vechtkunst ligt in de Afrikaanse slavernij in Brazilië. Brazilië was een Portugese kolonie, onderdeel van een groot koloniaal rijk. Omdat de koloniën , maar omdat het dunbevolkt was, was er was een groot tekort aan arbeiders om de rijkdommen uit te nutten. In de 17e eeuw begonnen de Portugezen slaven naar hun kolonies te brengen. Deze slaven kwamen vanuit voornamelijk uit West-Afrika en de meeste werden naar Brazilië gebracht. Hoewel het niet met 100% zekerheid te zeggen is, wordt aangenomen dat Capoeira vanuit de Afrikaanse cultuur die naar Brazilië werd gebracht is ontstaan.

geschiedenis van capoeira
Op een suikerrietplantage

In de 17e eeuw werd er voornamelijk suikerriet verbouwd in Brazilië, en de slaven werden tewerkgesteld op de suikerrietplantages. De slaven moesten onder zeer slechte omstandigheden hard werken en werden mishandeld en gestraft voor kleine vergrijpen. Weliswaar waren er meer slaven dan kolonisten maar er waren weinig opstanden of verzet omdat er weinig tot geen wapens voorhanden waren. Er wordt wel aangenomen dat Capoeira in deze omstandigheden is ontstaan. Het was voor slaven die wisten te ontkomen van de plantages ook de enige hoop om te overleven in het onherbergzame land, opgejaagd door de autoriteiten die jacht maakten op ontsnapte slaven.

Quilombos

Groepen ontsnapte slaven groepeerden zich in primitieve nederzettingen (‘quilombos’) op afgelegen plekken. Sommige quilombos groeiden snel tot echte stadjes. Het leven in deze nederzettingen was vrij en gaf de inwoners de kans om hun oorspronkelijke Afrikaanse culturen weer te uiten, zonder koloniale onderdrukking. Tegen deze achtergrond –met de constant dreiging van de Portugezen- ontwikkelde Capoeira zich van een manier om te overleven tot een vechtkunst, gericht op oorlog tegen de Portugezen. De Portugezen hadden grote moeite om de quilombos te veroveren. Er is vastgelegd dat Portugese soldaten melden dat de quilombo krijgers zichzelf verdedigden met vechttechnieken met vreemde bewegingen.

Verstedelijking

Roda capoeira
Capoeira or the dance of war, tekening uit begin 19e eeuw

In steden als Rio de Janeiro, Salvador en Recife werd al in de 18e eeuw aan Capoeira gedaan. Met de groei van de steden kwamen meer slaven naar de stad en drukten ze ook hun stempel op het dagelijks leven in de stad. Capoeira werd onderwezen en beoefend. Omdat de koloniale autoriteiten het als een middel van verzet zagen, probeerden ze het te onderdrukken en de beoefenaars van Capoeira te straffen.

In 1808 vluchtte de Portugese troonopvolger Johan de zesde voor de binnenvallende Napoleon. Met de komst van hem en zijn hof begon Brazilië zich te ontwikkelen van een puur wingewest voor grondstoffen en suikerriet naar een natiestaat. Met die ontwikkeling werd het land steeds minder afhankelijk van de import en groeiden ook de steden extra hard.

Einde van de slavernij en verbod op Capoeira

Gedurende de 19e eeuw werd duidelijk dat het einde van slavernij in zicht was. Verzetsgroepen begonnen vanuit de quilombos plantages die nog slaven gebruikten te overvallen. Het Braziliaanse leger weigerde nog jacht te maken op ontsnapte slaven en ontstond breder maatschappelijke verzet tegen het principe van slavernij. Uiteindelijk werd in 1888 slavernij officieel afgeschaft in Brazilië.

Er ontstonden echter problemen met de nu vrije slaven. Er was weinig geregeld, de ex-slaven hadden geen bezittingen, geen werk en werden door de maatschappij als lui beschouwd. Nieuwe immigranten uit Europa en Azië bemoeilijkten de kans op werk voor de voormalige slaven.

Teleurgestelde slaven begonnen hun kennis van Capoeira op andere manieren in te zetten. Criminelen gebruikten de ‘capoeiristas’ als bodyguard of huurmoordenaar. Een bende van capoeiristas zorgde voor een oproer in Rio de Janeiro in 1890. De nieuwe republiek Brazilië besloot dan ook capoeira in het hele land te verbieden. Met dit verbod kon iedereen die aan Capoeira deed –in een gevecht of wat voor manier dan ook- worden gearresteerd. Capoeira bleef echter beoefend worden, met rodas (kring waarin capoeira gespeeld word) op afgelegen plekken en mensen op de uitkijk voor de politie.

Capoeira regional en Capoeira Angola

In de jaren twintig de vorige eeuw, was de echte onderdrukking van capoeira afgenomen. In die periode was Mestre Bimba uit de stad Salvador de eerste die een systematische trainingsmethode voor capoeira ontwikkelde. In 1932 startte hij de eerste capoeiraschool. Omdat capoeira –in naam- nog altijd verboden was noemde hij zijn stijl Luta Regional Baiana (“gevecht uit de regio Bahia”).
Hij legde de nadruk op het vormende karakter van capoeira. Hij introduceerde ook de witte broeken als teken van orde en discipline. Later stichtte hij nog een school waar capoeira onderwezen werd aan de hogere lagen van bevolking. Het werk van Bimba zorgde ervoor dat capoeira zijn criminele imago kwijtraakte en het wettelijke verbod in 1940 ook afgeschaft werd. Hierna werd Luta Regional Baiana ook bekender als capoeira regional.

De stijl van Bimba overschaduwde de andere –meer traditionele- capoeiristas, die nog steeds als ‘crimineel’ werden gezien door de maatschappij. Dat veranderde door Vicente Ferreira Pastinha die in 1941 een school begon in Salvador. Zijn school trok een hoop leerlingen en hun stijl werd bekend onder de naam Capoeira Angola. Die naam komt van de term brincar de angola (“Angola spelen”), een die in de 19e eeuw al op meerdere plekken werd gebruikt voor capoeira.

Daarmee waren de twee grote stijlen binnen capoeira, regional en angola, ontstaan.

Hedendaags capoeira

Capoeira is tegenwoordig niet alleen een vechtsport/-kunst, maar een exportproduct van Braziliaanse cultuur. Sinds de jaren 70 begonnen capoeira-meesters buiten de Braziliaanse landsgrenzen te reizen en capoeira te onderwijzen op eigen scholen. Buitenlandse capoeiristas komen naar Brazilië om te leren van de beste meesters. Capoeira demonstraties voor het publiek zijn over het algemeen shows met veel acrobatiek waardoor het vechtsport-aspect wat ondersneeuwt. Het zit echter nog steeds in capoeira en het is daarmee ook meer dan een spel of dans dat het op het eerste gezicht lijkt.
Capoeira is tegenwoordig een belangrijk symbool van Braziliaanse cultuur, de mengeling van etnische groepen en verzet tegen onderdrukking. Capoeira is in Brazilië ook officieel erkend cultureel erfgoed.

(Naar Engelstalige Wikipediapagina over capoeira)

Scroll naar boven